غار رئیس با طول ۷۸۰ متر حاصل حفاری بشر بوده که دارای اتاق و اتاقک‌های متعدد بوده و از سه طبقه و دو کانال تشکیل شده است. نیاسر از جمله شهرهای توابع شهرستان کاشان واقع در استان اصفهان است به‌گونه‌ای که این شهر زیبا و سرسبز در ۳۰کیلومتری شمال غربی کاشان، ۲۴۰کیلومتری تهران و ۲۶۰کیلومتری اصفهان بوده و عوامل مختلفی از جمله قرارگیری در دامنه کوه‌های کرکس، وجود چشمه پرآب اسکندریه و قنات‌های زیاد، هرساله گردشگران بسیاری را به‌سوی این شهر روانه می‌کند.
نیاسر علاوه بر بافت پوششی و آب و هوایی متفاوت از دیگر نقاط کاشان و همچنین باغ‌های گسترده و گلستان‌های زیبا، از امکاناتی همچون آب، برق، گاز، مخابرات و پوشش آنتن تلویزیون و تلفن همراه نیز برخوردار بوده و همچنین ادارات متعددی از جمله شهرداری، بخشداری، نیروی انتظامی، بانک، مراکز بهداشتی درمانی و پمپ بنزین را نیز دارا است. این شهر که آخرین و شمالی‌ترین شهر منطقه جغرافیایی استان اصفهان بوده دارای محدوده‌ای به‌وسعت ۸۰۰ هکتار زمین زیر کشت شامل ۴۱ باب مزرعه، ۷ محله مسکونی و جمعیتی به‌طور معمول ۴۵۰۰ نفر است که این جمعیت در تابستان‌ها به ۸۰۰۰ نفر نیز می‌رسد.
غار رئیس نیاسر؛ نادرترین غار مصنوعی در جهان
داستان فتح و غلبه اردشیر بابکان بر اصفهان وجه تسمیه شهر نیاسر به شمار می‌رود که اردشیر پس از پیروزی در این مکان توقف کرده و پس از جشن و پایکوبی، این مکان را با نام افرینان‌سر خواند و در گذر زمان نام این شهر به نیاستر، نیسار، نی‌سره و نیان‌سر تغییر کرده و در نهایت به‌علت کثرت استعمال به نیاسر تبدیل شده است. معماری شهر نیاسر از نظر تاریخی به ۴ دسته تقسیم می‌شود؛ معماری آیینی که نمونه‌ای از آن غار دست‌ساز رییس است، معماری باستانی که چهارتاقی در این دسته قرار می‌گیرد، معماری پس از ورود اسلام به ایران که در این مورد نشانه‌هایی از معماری دوره‌های صفویه، زندیه و قاجاریه در این مکان شناسایی شده است.
معماری معاصر که از اوایل دوره پهلوی شروع شده و تا به امروز ادامه یافته مانند ساختمان مدرسه شهید عسجدی و خانه آریانپور که چهارمین نوع معماری شهر نیاسر کاشان محسوب می‌شود و معماری این شهر همچنین از نظر گونه‌بندی فضاها تقسیم‌بندی شده که این دسته‌بندی ۷ مورد را شامل می‌شود. معماری معابد یا آیینی مانند غار رییس و معابد تخریب‌شده آناهیتا، معماری مذهبی که شامل مساجد شهر است، معماری دفاعی که شامل باقی‌مانده برج چاله‌قاب است، معماری کوشک مانند بناهایی چون کوشک باغ تالار و کوشک بروجردی‌ها که آخرین نشانه معماری دوره قاجار در نیاسر است، از جمله تقسیم‌بندی معماری از نظر فضا است. معماری مسکونی که خانه‌های پله‌دار سرکمر را شامل می‌شود، فضاهای عمومی مانند آسیاب‌ها و حمام‌ها و معماری مزارع که نمونه‌ای از آن استخرهای آب و قنات‌های موجود در این شهر است و همچنین از جمله شاخص‌های موجود در مزارع نیاسر بنای ۱۵دری سورآباد است که از دیگر تقسیمات معماری در آن حوزه است.
شهر نیاسر کاشان جاذبه‌های طبیعی زیبایی دارد که سالانه هزاران بیننده را در تمامی فصول به خود می‌خوانند؛ ۱۵ اسفند تا اواخر فروردین ماه شاهد شکوفه‌دهی درختان به‌ویژه بادام، هلو و زردآلو هستیم و در نیمه دوم فروردین تا اوایل اردیبهشت رویش گل‌های لاله و شقایق و همچنین سرسبزی زمین، زیبایی این مکان را چندین برابر می‌کند.
۱۵ اردیبهشت تا میانه خرداد ماه گل‌های محمدی به ثمر نشسته و مراسم گلابگیری همراه با جشن گل و گلاب برپا می‌شود و همچنین از ابتدای اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه شاهد حضور پرندگان و پروانه‌ها در باغ‌ها هستیم و از ابتدای خرداد تا اواخر آبان ماه درختان میوه به بار نشسته و برداشت میوه صورت می‌گیرد. مهر ماه و آذر ماه نیز شاهد مناظر زیبای برگریزان و هوای مه‌آلود پاییزی هستیم و در نهایت دی ماه و اسفند ماه نیز بارش برف و باران آب چشمه و آبشار را دوچندان کرده و مناظری زیبا می‌آفریند.
از آثار باستانی و طبیعی این شهر کهن نیز می‌توان به چهارتاقی نیاسر یا آتشکده ساسانیان، چشمه اسکندریه، آبشار نیاسر، حمام و آسیاب‌های آبی، غار رییس یا ویس و لایه کهن زیرین آن، چنارهای ۴هزار ساله واقع در محله روداب و سرچشمه، باغ‌های گسترده و گلستان‌های زیبا و باغ تالار و عمارت کوشک اشاره داشت. چهارتاقی نیاسر که به آتشکده ساسانی نیز معروف است یکی از کهن‌ترین مکان‌های این شهر به شمار می‌رود و این مکان به‌دستور اردشیر بابکان، مؤسس سلسله ساسانیان و با ابعاد ۱۴.۱۴ متر ساخته شده است و این بنا نمونه‌ای کامل از یک گنبد ساسانی بر زیربنایی مربع‌شکل بوده و بزرگی و عظمت خود را مدیون، طراحی زیبا، تعادل عناصر تشکیل دهنده و توازن و هماهنگی ترکیب بنا است.
غار رئیس نیاسر؛ نادرترین غار مصنوعی در جهان
این ساختمان گنبدی‌شکل که به‌روی صخره‌ای واقع شده و مشرف به بخش تالار روستا است، جزء بزرگترین، کهن‌ترین و سالم‌ترین چهارتاقی‌های ایران است و مصالح و مواد به‌کار برده‌شده در این بنا سنگ‌های آهکی رسوبی به‌همراه ملات گچ بوده و به‌صورت گنبدی به‌روی یک اتاقک مربعی‌شکل و بدون دیواره ساخته شده است. این بنا بر اساس روایتی داستان‌گونه که تا به امروز مورد تأیید باستان شناسان قرار نگرفته است، اولین معبد و آتشکده‌ایست که در دوره ساسانی و در اوج رواج دین و آیین زرتشتی در ایران بنا شده تا به‌نشانه احترام به آتش در جوار آن به نیایش بپردازند اما به‌گفته رضا مرادی غیاث‌آبادی در سال ۱۳۸۰ کاربرد این بنا و دیگر چهارتاقی‌های ایران به‌عنوان یک تقویم آفتابی یا شاخص اندازه‌گیری زمان با استفاده از تغییرات محل خورشید بوده است.
ساختار تقویمی بنا به‌گونه‌ای است که در آغاز و میانه هر یک از فصل‌های سال پرتوهای خورشید بامدادی به‌شکلی خاص و منحصر به فرد از میانه‌های پایه‌های بنا دیده می‌شود. امروزه این گنبد بازسازی‌شده، به‌دلیل ارتفاع زیاد، آسمان پاکیزه و درخشان، امکانات فراوان، نزدیکی به پایتخت و طبیعت دوست‌داشتنی این منطقه، میعادگاه علاقه‌مندان به نجوم و ستاره‌شناسی گشته است. چشمه اسکندریه و آبشاری زیبا در محله سرکمر از دیگر آثار تاریخی شهر نیاسر کاشان است که این چشمه در فاصله نزدیکی از چهارتاقی قرار دارد و از قدیمی‌ترین چشمه‌های شناخته‌شده است و این مکان همواره تاریخ و قدمت خود را مدیون این چشمه بوده است.
چشمه اسکندریه در ارتفاع ۱۶۸۰متری سطح دریا قرارگرفته و از نظر میزان فوران آب چشمه، در فصل پاییز شاهد کمترین میزان آب و در فصل زمستان شاهد بیشترین میزان آب هستیم و آبشار نیاسر نیز زاییده همین چشمه بوده و از مجموعه‌ای شامل آبشار، مسیر پله‌ها از پای آبشار تا کوشک، بستر آبشار متشکل از سنگ‌های آهکی و رسوبی و درختان و گیاهان به‌وجودآمده در اطراف آن تشکیل شده است.
دوسوم آب چشمه به آبشار و از آنجا به دشت‌های نیاسر و یک‌سوم آن به محله نو می‌رود و همچنین حدفاصل میان قسمت پایینی آبشار تا عمارت کوشک ۵۳ متر است. حمام و آسیاب‌های آبی هم یکی دیگر از آثار تاریخی نیاسر هستند که با توجه به نوع معماری به‌کاررفته در آن در دوره صفویه ساخته شده‌اند که با توجه به اسناد تاریخی موجود، در گذشته نیاسر دارای ۱۳ آسیاب آبی بوده و در حال حاضر از میان آنها تنها ۲ آسیاب باقی مانده است. نحوه انتقال آب به داخل حمام به‌این‌صورت بوده که آب از آبشار به‌وسیله کول‌های گلی به داخل هشت‌گوش، از آنجا به داخل حمام و از آنجا به کل حمام انتقال می‌یابد و آب شرب حمام نیز به‌وسیله کول‌های جداگانه به داخل هدایت می‌شود.
تأمین سوخت به‌وسیله هیزم، وجود خزانه داخل حمام و ورودی ۸ضلعی آن که به‌وسیله دالان‌هایی از محیط بیرونی جدا شده‌اند، از دیگر ویژگی‌های حمام نیاسر کاشان به شمار می‌رود. نحوه کار آسیاب‌های آبی نیز به این گونه است که ابتدا آب آبشار داخل تنوره‌هایی ذخیره می‌شود و از آنجا به‌وسیله کولی باریک آب از انتهای تنوره با فشار به چرخ آسیاب میریزد و سنگ را به گردش در می‌آورد. غار رییس یا ویس و لایه کهن زیرین آن از دیگر آثار تاریخی این شهر است؛ این غار غیرطبیعی که به‌طول ۷۸۰متر است، حاصل حفاری بشر بوده و به‌منظور اهداف مذهبی و انجام مراسم عبادی به‌وجود آمده است و این غار که از زیر باغ‌تالار و باغ‌های مجاور آن تا زیر محله سرکمر گسترده شده تا مدت بسیار زیادی ناشناخته بوده و در هیچ یک از اسناد تاریخی به آن اشاره نشده است. باستان‌شناسان قدمت این غار را مربوط به دوره پارتیان و پیروان آیین میترا می‌دانند و معتقدند که مردم در آن دوره تاریخی معبد خود را در تاریکی مطلق می‌ساختند و از دیگر ویژگی‌های این غار هوای مطبوع و گردش هوا در سراسر غار است.
غار رییس که ورودی اصلی آن در باغ تالار است، مجموعه‌ای از تونل‌ها، راهروهای باریک و طولانی، ۲۰ اتاق و اتاقک و چاه‌های متعدد که طول عمیق‌ترین آنها به ۱۰متر می‌رسد، بوده و از ۳ طبقه و دو کانال که به‌صورت حلقوی و افقی هستند، تشکیل شده است. باغ‌تالار نیز یکی از دیگر آثار تاریخی این شهر است که از زیبایی‌های این باغ می‌توان به وجود درختان کهنسال، رفیع و سربه‌فلک کشیده، جریان آب چشمه اسکندریه از میان باغ و عمارتی زیبا و بدیع که به کوشک تالار معروف است، اشاره داشت که با توجه به شیوه ساخت و نحوه پوشش دورها، قدمت این باغ به دوران صفویه و پس از آن قاجار بازمی‌گردد.
این باغ در زمان قاجار توسط فتحعلی شاه به صبای کاشانی، شاعر دربار اهدا شده و تا زمان رضا شاه پهلوی به دست خاندان صبا می‌افتد و پس از آن در زمان رضا شاه به‌وسیله خاندان ضرابی‌ها خریداری شده و در نهایت در سال‌های اخیر به‌همت شهرداری این منطقه، مرمت شده و به‌صورت مکانی عمومی پذیرای میهمانان این شهر است. یکی از جاذبه‌های فرهنگی و انسانی شهر نیاسر مراسم گل‌چینی و گلابگیری است که از نیمه اردیبهشت شروع و در میانه خرداد ماه پایان می‌یابد در حالی که این گل در میان مردم وجه تقدس دارد و در برابر نور خورشید بسیار حساس است و به همین دلیل از ابتدای صبح اقدام به چیدن این گل می‌شود و عموماً تا قبل از ظهر عمل گل‌چینی پایان می‌پذیرد.