در معماری شهرها و روستاهای ایران، عبور از یک فضای همگانی مانند کوچه، خیابان و میدان به صورت بلافاصله انجام نمی شده است و معمولا فضایی مانند یک مفصل، فضای همگانی را از فضای اندرونی خانه جدا می کرده است و حایلی میان این دو بوده است. بنابراین می توان گفت در معماری ایرانی وجود مفصل فضایی به عنوان جداکننده فضای همگانی از فضای درونی خانه از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. وجود سکوهایی در دو طرف درهای خانه ها که به پیرنشین مشهور است، علاوه بر زیبایی بصری، به عنوان مفصلی فضایی عمل می کرده است. در برخی از کتب قدیمی، از این فضا با نام “بینه” یاد می شود. بینه یعنی جایی برای نشستن و نظاره کردن. در داخل حمام ها هم سکوهایی که محل درآوردن لباس بوده ” سربینه” نامیده می شدند. یعنی بینه یا سکویی که در سر و ابتدای حمام قرار دارد. پیرنشین به عنوان قسمتی از جلوخان، به عنوان سکویی با ارتفاع مناسب برای نشستن در فضای بیرون از ساختمان و مرزی بین داخل و خارج ساختمان در معماری خانه های سنتی ایرانی اهمیت زیادی داشته است.
پیرنشین با مقیاس انسانی و عملکرد خود، در عین سادگی، نمادی از احترام معماران ایرانی به ابعاد اجتماعی و فرهنگی در طراحی بوده است. به طور کلی در فرهنگ کهن ایران، احترام و اهمیت ویژه ای برای افراد مسن قایل بودند. در بخش هایی از غرب کشور، از این سکوها با نام “خواجه نشین” یاد می شود. کاربرد این سکوها در این مناطق این بود که اغلب اوقات دو نفر از خدمه یا نگهبانان روی آنها می نشستند و امور حفاظتی و اطلاعاتی منزل را به عهده داشتند.
عملکرد و کاربرد پیرنشین به عنوان یک “فضا” در ساختمان های سنتی ایران، نقش به سزایی در ساماندهی رفتارها در فضای جلوخان ایفا می کرده است. از جمله این نقش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پیرنشین به عنوان مکانی مناسب برای استراحت رهگذران برای دقایقی هرچند کوتاه
- کاربرد پیرنشین به عنوان فضای مکث در بافت محلی
- بستری مناسب جهت ایجاد تعاملات اجتماعی و گفتگوی همسایگان
- عملکرد آن به عنوان جایگاهی شایسته و مناسب برای مخاطب و فضایی برای انتظار
پیرنشین ها معمولا از جنس آجر یا خشت بوده و در عین سادگی، محل استراحت و همچنین گفتگو با صاحب خانه بوده است. همچنین در هنگام انتظار برای ورود به خانه یا گفتگو با همسایگان ایجاد می شده است و کاربرد ارتباطی داشته است. عصرگاهان اهالی خانه برای رفع خستگی و برای تبادل اطلاعات و برقراری ارتباطات با همسایگان و دیگر اهالی محل، روی سکوهای پیرنشین نشسته و نوعی ارتباطات سنتی و جالب توجه را برقرار می کردند. امروزه شاید امکان تعبیه چنین فضایی به همان شکل قدیمی در ورودی ساختمان ها نباشد. اما می توان در مجتمع های مسکونی و آپارتمان ها، فضایی را برای این عملکرد در نظر گرفت. بسته به شکل و متراژ فضای مجتمع یا آپارتمان می توان در حیاط یا طبقه همکف یا در قسمت لابی، فضایی را برای نشستن و گفتگو یا جلسات ساکنان ساختمان در نظر گرفت.
همچنین خانه بروجردی ها در کاشان که دارای شش سکوی پیرنشین در ورودی خانه می باشد.