ابیانه به نگین سرخ خاورمیانه معروف است .این روستای زیبا در ۸۸ کیلومتری کاشان قرار دارد و یکی از زیباترین روستاهای ایران از حیث معماری سنتی میباشد که از زمان هخامنشی و ساسانی و دیگر ادوار بجا مانده است. مردم این روستا از ابتدا پیرو دین وودا(قدیمی ترین دین جهان) بودند که ریشه ان هندی است(همان میتراییسم) و سپس به ایین زرتشت و سپس در زمان شاه اسماعیل صفوی به اسلام گرویده اند.
موقعیت جغرافیای ابیانه بدین گونه است که بین کوه ها محصور شده است. در جنوب غربی روستا کوه دومیلون و ذر شمال غربی کوه کلاجار و در شمال شرقی کوه هیمند قرار دارد.
مشخصه ی بارز ابیانه با دیگر روستاهای کویری و مرکزی ایران برونگرا بودن و فاقد حیاط مرکزی ساختمانها است.
بافت خانه های ابیانه حلزونی شکل است که مربوط به دوره ی سلجوقی صفویه و قاجار است.در این نوع معماری کوچه بن بست وجود ندارد چرا که در مواقع خطر و حمله دشمن مانعی برای رسیدن به قلعه نباشد.
مصالح مورد استفاده در این روستا سنگ خشت چوب درخت گردو و بید میباشد که همگی ار طبیعت اطراف ده تهیه میشود.
کاهگل خانه ها از خاک قرمز رنگ ابیانه تهیه میشود. این خاک به دلیل چرب بودن همانند چسب طبیعی دارای ترکیبات مس و اکسیداهن میباشد که دوام بالایی دارد ومانع نفوذ رطوبت میشود.
ابیانه یکی از مهمترین نمونه های تلفیق معماری با طبیعت است زیرا تمامی مصالح ان بوم آورد ( از محیط اطراف جمع اوری میشود و اکثرا در دسترس )است.
ابیانه دارای چهار اب انبار است که در حال حاضر همگی بلااستفاده اند و تنها جهت زیبایی بصری بافت حفظ شده اند.
از مهم ترین و زیباترین بناهای تاریخی ابیانه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
آتشکده هارپاک
آتشکده هارپارک یکی از قدیمی ترین و کهن ترین جاذبه های این منطقه به شمار می رود، این بنا یک دالان چارطاقی است که به گفته ی ماکسیم سیرو یک اتشکده است. بنایی باستانی که قدمتش به دوران هخامنشیان یعنی سال های ۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد باز می گردد. ساختار اولیه آن در دوران هخامنشیان از سنگ و شن آهک بنا گردید، در دوران ساسانیان یعنی از سال های ۲۲۴ تا ۵۶۱ قبل از میلاد این بنا مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و از نظر معماری به اوج خود رسید.
خانقاه دراویش ابیانه
خانقاه در حقیقت محل زندگی صوفیان و دراویش بوده است. در دوران صفوی، پادشاهان از این خانقاه‌ها برای استراحت ییلاقی خود استفاده می‌کردند. برخی از این خانقاه‌ها آسیب فراوانی دیده‌اند؛ اما خانقاه اشرفه ظاهری سالم دارد و برای گردشگران بسیار جذاب است. خانقاه‌های این روستا عمدتاً سازه‌هایی ۳طبقه هستند که نمایی آجری با ترکیب خشتی دارند.
بنای مهم دیگر روستا مسجد جامع ان است که دارای دومحراب است . یکی به سوی خورشید (زرتشتیان پیش از اسلام) و دیگری بسوی کعبه مسلمین. این مسجد دارای ستون ها و منبر کاملا چوبی میباشد که متاسفانه در اثر تخریب زیاد در طی سالیان بازدید عموم ندارد.
در محله ی پایین ده امامزادگانی ارمیده اند که به گفته ی محلی ها دوتن از فرزندان امام موسی کاظم هستند. نام این دو امامزاده عیسی و یحیی است . قدمت بنای امامزاده به قرن هشتم هجری بازمیگردد.
پوشش زنان و مردان ابیانه ای
پوشش ابیانه ای ها به جا مانده از دوره ی ساسانیان است. لباس زنان هنوز جارقد گلدار خوش نقش و پیراهن حریر و تنبان پرچین است که هنگام قدم زدن چرخش دورانی زیبایی دارد.
پوشش مردان ابیانه معمولا پیراهن معمولی و شلواری گشاد است که به دامن شباهت دارد و به زبان محلی تمون گفته میشود. خیلی پیش تر سوزن دوزی شلوارهای مردان نشان دهنده ی وضعیت تاهل انها بوده. برای مثال خطوط ساده برای متاهلان و خطوط مورب و لوزی برای مردان مجرد مورد استفاده بوده است.